Stanowisko dokumentacyjne

W Nadleśnictwie Przasnysz istnieje stanowisko dokumentacyjne o nazwie „Morena Rzęgnowska". Zostało ono ustanowione Rozporządzeniem 36/97 Wojewody Ciechanowskiego z dnia 3 grudnia 1997 r. Cała powierzchnia znajduje się w uroczysku Choszczewka, leśnictwo Grudusk, gm. Grudusk. Łączna powierzchnia objęta tą formą ochrony wynosi 529,79 ha.

Ochroną objęto dużą część Moreny Rzęgnowskiej (głównie porośniętą lasem), która ukształtowana jest w formie wału zwróconego wypukłością w stronę południową. Morena ciągnie się od doliny Orzyca w okolicach wsi Wasiły i Tańsk-Grzymki w kierunku południowo-wschodnim do Rzęgnowa, a następnie na północny-wschód przez Żaboklik do wsi Ożumiech. Długość jej wynosi ok. 14 km. Wał moreny jest wąski, jego szerokość wynosi ok. 500m. Wzgórza mają wysokość od 163,5 m n.p.m. (u podstawy łuku) do 205,4 m n.p.m. (na grzbiecie łuku). Najwyższe wzniesienie Czubak (205,4m n.p.m.) znajduje się między Rzęgnowem a Zawadami (oddz. 340). Fakt, że wzgórza moreny są porośnięte lasem, jeszcze bardziej podkreśla jej okazałość i piękno. Właśnie ze względu na swój wyjątkowo okazały kształt Morena Rzęgnowska już w latach dwudziestych zwróciła uwagę geologów i geografów badających te tereny, którzy w strefie jej przebiegu dopatrywali się nawet zasięgu odrębnego zlodowacenia (St. Lencewicz, 1927). W świetle aktualnych badań teoria ta upadła, lecz wspaniały wał moreny pozostał jako wyraźny świadek postoju lądolodu.

Budowa geologiczna Moreny Rzęgnowskiej jest typowa dla tego rodzaju form – składa się z piasków warstwowanych. Posiadających miejscami przeławicenia i soczewki żwirów. Ponad tą strefą glacjalną (osadzoną przez wody spływające z lądolodu) leży warstwa piasków różnoziarnistych, gliniastych z głazami o bardzo zmiennej miąższości, co jest typowe dla form tej genezy. Na terenie tym przeprowadzono kosztowne badania geologiczne, a następnie Olsztyńskie Przedsiębiorstwo Eksploatacji Kruszywa rozpoczęło wydobycie żwiru, chociaż w naturalnym stanie kruszywo to nie odpowiadało obowiązującym normom i wymagało uszlachetnienia poprzez segregację mechaniczną. Ponadto pokłady żwiru zalegały często na znacznej głębokości. Pomimo tego część moreny – na terenie od szosy Dzierzgowo – Rzęgnowo w kierunku wschodnim do lasów uroczyska Żaboklik – została zdewastowana.

Objęcie najcenniejszego terenu moreny ochroną w postaci utworzenia stanowiska dokumentacyjnego zagwarantowało prawie zakazy:

- wydobywania skał, minerałów, torfu,

- dokonywania zmian stosunków wodnych w obrębie źródlisk rzeki Łydyni,

- wysypywania, zakopywania i wylewania odpadów lub innych nieczystości,

- innego zanieczyszczania wód, gleby oraz powietrza.

Drzewostany porastające wzgórza moreny (położone na siedliskach LMśw, BMśw, Lśw, Bśw, Ol, LMw, BMw) spełniają funkcje glebochronne, chroniąc szczyty i zbocza wzgórz przed erozją. Porastając wzgórza będące wododziałem między Tamką, Orzycem, Łydynią i Węgierką  mają wpływ na kształtowanie zasobów wodnych zasilających te rzeki. Po południowej stronie łuku morenowego, między miejscowościami Kitki i Choszczewką znajduje się podmokłe obniżenie terenu porośnięte drzewostanem olszowym i zaroślami łęgowymi. Są tam źródliska rzeki Łydyni.

Teren Moreny Rzęgnowskiej jest również miejscem historycznym, związanym z kampanią wrześniową 1939 r. Lasy porastające wzniesienie były terenem krwawych walk z najeźdźcą hitlerowskim (tzw. „pozycja rzęgnowska" armii „Modlin"). Walki na „pozycji rzęgnowskiej" miały ogromne znaczenie dla losów całej bitwy granicznej na Mazowszu Północnym i są wymieniane praktycznie we wszystkich opracowaniach dotyczących września 1939 r. (także niemieckich). Miejsce to jest więc swoistym pomnikiem pamięci poległych w obronie Ojczyzny.